“智不若邪”的意思及全诗出处和翻译赏析

lǔ zhòng lián yì bù dì qín
鲁仲连义不帝秦

qín wéi zhào zhī hán dān.
秦围赵之邯郸。
wèi ān lí wáng shǐ jiāng jūn jìn bǐ jiù zhào, wèi qín, zhǐ yú dàng yīn bù jìn.
魏安釐王使将军晋鄙救赵，畏秦，止于荡阴不进。
wèi wáng shǐ kè jiāng jūn xīn yuán yǎn jiān rù hán dān, yīn píng yuán jūn wèi zhào wáng yuē:" qín suǒ yǐ jí wéi zhào zhě, qián yǔ qí mǐn wáng zhēng qiáng wèi dì, yǐ ér fù guī dì, yǐ qí gù jīn qí mǐn wáng yǐ yì ruò, fāng jīn wéi qín xióng tiān xià, cǐ fēi bì tān hán dān, qí yì yù qiú wèi dì.
魏王使客将军辛垣衍间入邯郸，因平原君谓赵王曰：“秦所以急围赵者，前与齐闵王争强为帝，已而复归帝，以齐故；今齐闵王已益弱，方今唯秦雄天下，此非必贪邯郸，其意欲求为帝。
zhào chéng fā shǐ zūn qín zhāo wáng wèi dì, qín bì xǐ, bà bīng qù.
赵诚发使尊秦昭王为帝，秦必喜，罢兵去。
" píng yuán jūn yóu yù wèi yǒu suǒ jué.
”平原君犹豫未有所决。
cǐ shí lǔ zhòng lián shì yóu zhào, huì qín wéi zhào, wén wèi jiāng yù lìng zhào zūn qín wèi dì, nǎi jiàn píng yuán jūn, yuē:" shì jiāng nài hé yǐ?" píng yuán jūn yuē:" shèng yě hé gǎn yán shì! bǎi wàn zhī zhòng zhé yú wài, jīn yòu nèi wéi hán dān ér bù qù.
此时鲁仲连适游赵，会秦围赵，闻魏将欲令赵尊秦为帝，乃见平原君，曰：“事将奈何矣？”平原君曰：“胜也何敢言事！百万之众折于外，今又内围邯郸而不去。
wèi wáng shǐ kè jiāng jūn xīn yuán yǎn lìng zhào dì qín, jīn qí rén zài shì.
魏王使客将军辛垣衍令赵帝秦，今其人在是。
shèng yě hé gǎn yán shì!" lǔ lián yuē:" shǐ wú yǐ jūn wèi tiān xià zhī xián gōng zǐ yě, wú nǎi jīn rán hòu zhī jūn fēi tiān xià zhī xián gōng zǐ yě.
胜也何敢言事！”鲁连曰：“始吾以君为天下之贤公子也，吾乃今然后知君非天下之贤公子也。
liáng kè xīn yuán yǎn ān zài? wú qǐng wèi jūn zé ér guī zhī!" píng yuán jūn yuē:" shèng qǐng wèi zhào ér jiàn zhī yú xiān shēng.
梁客辛垣衍安在？吾请为君责而归之！”平原君曰：“胜请为召而见之于先生。
" píng yuán jūn suì jiàn xīn yuán yǎn yuē:" dōng guó yǒu lǔ lián xiān shēng, qí rén zài cǐ, shèng qǐng wèi shào jiè, ér jiàn zhī yú xiān shēng.
”平原君遂见辛垣衍曰：“东国有鲁连先生，其人在此，胜请为绍介，而见之于先生。
" xīn yuán yǎn yuē:" wú wén lǔ lián xiān shēng, qí guó zhī gāo shì yě.
”辛垣衍曰：“吾闻鲁连先生，齐国之高士也。
yǎn, rén chén yě, shǐ shì yǒu zhí, wú bù yuàn jiàn lǔ lián xiān shēng yě.
衍，人臣也，使事有职，吾不愿见鲁连先生也。
" píng yuán jūn yuē:" shèng yǐ xiè zhī yǐ.
”平原君曰：“胜已泄之矣。
" xīn yuán yǎn xǔ nuò.
”辛垣衍许诺。
lǔ lián jiàn xīn yuán yǎn ér wú yán.
鲁连见辛垣衍而无言。
xīn yuán yǎn yuē:" wú shì jū cǐ wéi chéng zhī zhōng zhě, jiē yǒu qiú yú píng yuán jūn zhě yě.
辛垣衍曰：“吾视居此围城之中者，皆有求于平原君者也。
jīn wú shì xiān shēng zhī yù mào, fēi yǒu qiú yú píng yuán jūn zhě, hé wèi jiǔ jū cǐ wéi chéng zhōng ér bù qù yě?" lǔ lián yuē:" shì yǐ bào jiāo wú cóng róng ér sǐ zhě, jiē fēi yě.
今吾视先生之玉貌，非有求于平原君者，曷为久居此围城中而不去也？”鲁连曰：“世以鲍焦无从容而死者，皆非也。
jīn zhòng rén bù zhī, zé wèi yī shēn.
今众人不知，则为一身。
bǐ qín, qì lǐ yì, shàng shǒu gōng zhī guó yě, quán shǐ qí shì, lǔ shǐ qí mín, bǐ zé sì rán ér wèi dì, guò ér suì zhèng yú tiān xià, zé lián yǒu fù dōng hǎi ér sǐ ěr, wú bù rěn wèi zhī mín yě! suǒ wéi jiàn jiāng jūn zhě, yù yǐ zhù zhào yě.
彼秦，弃礼义，上首功之国也，权使其士，虏使其民，彼则肆然而为帝，过而遂正于天下，则连有赴东海而死耳，吾不忍为之民也！所为见将军者，欲以助赵也。
" xīn yuán yǎn yuē:" xiān shēng zhù zhī nài hé?" lǔ lián yuē:" wú jiāng shǐ liáng jí yàn zhù zhī, qí chǔ zé gù zhù zhī yǐ.
”辛垣衍曰：“先生助之奈何？”鲁连曰：“吾将使梁及燕助之，齐楚则固助之矣。
" xīn yuán yǎn yuē:" yàn zé wú qǐng yǐ cóng yǐ ruò nǎi liáng, zé wú liáng rén yě, xiān shēng è néng shǐ liáng zhù zhī yé?" lǔ lián yuē:" liáng wèi dǔ qín chēng dì zhī hài gù yě shǐ liáng dǔ qín chēng dì zhī hài, zé bì zhù zhào yǐ.
”辛垣衍曰：“燕则吾请以从矣；若乃梁，则吾梁人也，先生恶能使梁助之耶？”鲁连曰：“梁未睹秦称帝之害故也；使梁睹秦称帝之害，则必助赵矣。
" xīn yuán yǎn yuē:" qín chēng dì zhī hài jiāng nài hé?" lǔ zhòng lián yuē:" xī qí wēi wáng cháng wèi rén yì yǐ, lǜ tiān xià zhū hóu ér cháo zhōu.
”辛垣衍曰：“秦称帝之害将奈何？”鲁仲连曰：“昔齐威王尝为仁义矣，率天下诸侯而朝周。
zhōu pín qiě wēi, zhū hóu mò cháo, ér qí dú cháo zhī.
周贫且微，诸侯莫朝，而齐独朝之。
jū suì yú, zhōu liè wáng bēng, zhū hóu jiē diào, qí hòu wǎng.
居岁余，周烈王崩，诸侯皆吊，齐后往。
zhōu nù, fù yú qí yuē:' tiān bēng dì chè, tiān zǐ xià xí, dōng fān zhī chén tián yīng qí hòu zhì, zé cuò zhī!' wēi wáng bó rán nù yuē:' chì jiē! ér mǔ, bì yě!' zú wèi tiān xià xiào.
周怒，赴于齐曰：‘天崩地坼，天子下席，东藩之臣田婴齐后至，则斮之！’威王勃然怒曰：‘叱嗟！而母，婢也！’卒为天下笑。
gù shēng zé cháo zhōu, sǐ zé chì zhī, chéng bù rěn qí qiú yě.
故生则朝周，死则叱之，诚不忍其求也。
bǐ tiān zǐ gù rán, qí wú zú guài.
彼天子固然，其无足怪。
" xīn yuán yǎn yuē:" xiān shēng dú wèi jiàn fū pū hū? shí rén ér cóng yī rén zhě, níng lì bù shèng zhì bù ruò xié? wèi zhī yě.
”辛垣衍曰：“先生独未见夫仆乎？十人而从一人者，宁力不胜、智不若邪？畏之也。
" lǔ zhòng lián yuē:" rán liáng zhī bǐ yú qín, ruò pū xié?" xīn yuán yǎn yuē:" rán.
”鲁仲连曰：“然梁之比于秦，若仆邪？”辛垣衍曰：“然。
" lǔ zhòng lián yuē:" rán zé wú jiāng shǐ qín wáng pēng hǎi liáng wáng!" xīn yuán yǎn yàng rán bù yuè, yuē:" xī! yì tài shèn yǐ, xiān shēng zhī yán yě! xiān shēng yòu è néng shǐ qín wáng pēng hǎi liáng wáng?" lǔ zhòng lián yuē:" gù yě! dài wú yán zhī: xī zhě guǐ hóu è hóu wén wáng, zhòu zhī sān gōng yě.
”鲁仲连曰：“然则吾将使秦王烹醢梁王！”辛垣衍怏然不悦，曰：“嘻！亦太甚矣，先生之言也！先生又恶能使秦王烹醢梁王？”鲁仲连曰：“固也！待吾言之：昔者鬼侯、鄂侯、文王，纣之三公也。
guǐ hóu yǒu zi ér hǎo, gù rù zhī yú zhòu, zhòu yǐ wéi è, hǎi guǐ hóu è hóu zhēng zhī jí, biàn zhī jí, gù pú hóu wén wáng wén zhī, kuì rán ér tàn, gù jū zhī yú yǒu lǐ zhī kù bǎi rì, ér yù lìng zhī sǐ.
鬼侯有子而好，故入之于纣，纣以为恶，醢鬼侯；鄂侯争之急，辨之疾，故脯侯；文王闻之，喟然而叹，故拘之于牖里之库百日，而欲令之死。
hé wèi yú rén jù chēng dì wáng, zú jiù pú hǎi zhī dì yě?"" qí mǐn wáng jiāng zhī lǔ, yí wéi zi zhí cè ér cóng, wèi lǔ rén yuē:' zǐ jiāng hé yǐ dài wú jūn?' lǔ rén yuē:' wú jiāng yǐ shí tài láo dài zi zhī jūn.
曷为与人俱称帝王，卒就脯醢之地也？““齐闵王将之鲁，夷维子执策而从，谓鲁人曰：‘子将何以待吾君？’鲁人曰：‘吾将以十太牢待子之君。
' yí wéi zǐ yuē:' zǐ ān qǔ lǐ ér lái dài wú jūn? bǐ wú jūn zhě, tiān zǐ yě.
’夷维子曰：‘子安取礼而来待吾君？彼吾君者，天子也。
tiān zǐ xún shòu, zhū hóu pì shě, nà guǎn jiàn, shè rèn bào jǐ, shì shàn yú táng xià tiān zǐ yǐ shí, ér tīng tuì cháo yě.
天子巡狩，诸侯辟舍，纳筦键，摄衽抱几，视膳于堂下；天子已食，而听退朝也。
' lǔ rén tóu qí yào, bù guǒ nà, bù dé rù yú lǔ.
’鲁人投其钥，不果纳，不得入于鲁。
jiāng zhī xuē, jiǎ tú yú zōu.
将之薛，假涂于邹。
dàng shì shí, zōu jūn sǐ, mǐn wáng yù rù diào.
当是时，邹君死，闵王欲入吊。
yí wéi zi wèi zōu zhī gū yuē:' tiān zǐ diào, zhǔ rén bì jiāng bèi bìn jiù, shè běi miàn yú nán fāng, rán hòu tiān zǐ nán miàn diào yě.
夷维子谓邹之孤曰：‘天子吊，主人必将倍殡柩，设北面于南方，然后天子南面吊也。
' zōu zhī qún chén yuē:' bì ruò cǐ, wú jiāng fú jiàn ér sǐ.
’邹之群臣曰：‘必若此，吾将伏剑而死。
' gù bù gǎn rù yú zōu.
’故不敢入于邹。
zōu lǔ zhī chén, shēng zé bù dé shì yǎng, sǐ zé bù dé fàn hán, rán qiě yù xíng tiān zǐ zhī lǐ yú zōu lǔ zhī chén, bù guǒ nà.
邹、鲁之臣，生则不得事养，死则不得饭含，然且欲行天子之礼于邹、鲁之臣，不果纳。
jīn qín wàn shèng zhī guó, liáng yì wàn shèng zhī guó, jiāo yǒu chēng wáng zhī míng.
今秦万乘之国，梁亦万乘之国，交有称王之名。
dǔ qí yī zhàn ér shèng, yù cóng ér dì zhī, shì shǐ sān jìn zhī dà chén, bù rú zōu lǔ zhī pū qiè yě.
睹其一战而胜，欲从而帝之，是使三晋之大臣，不如邹、鲁之仆妾也。
" qiě qín wú yǐ ér dì, zé qiě biàn yì zhū hóu zhī dà chén, bǐ jiāng duó qí suǒ wèi bù xiào, ér yǔ qí suǒ wèi xián, duó qí suǒ zēng, ér yǔ qí suǒ ài bǐ yòu jiāng shǐ qí zǐ nǚ chán qiè, wèi zhū hóu fēi jī, chù liáng zhī gōng, liáng wáng ān dé yàn rán ér yǐ hū? ér jiāng jūn yòu hé yǐ dé gù chǒng hū?" yú shì xīn yuán yǎn qǐ, zài bài xiè yuē:" shǐ yǐ xiān shēng wèi yōng rén, wú nǎi jīn rì ér zhī xiān shēng wèi tiān xià zhī shì yě! wú qǐng qù, bù gǎn fù yán dì qín!" qín jiāng wén zhī, wèi què jūn wǔ shí lǐ.
“且秦无已而帝，则且变易诸侯之大臣，彼将夺其所谓不肖，而予其所谓贤，夺其所憎，而与其所爱；彼又将使其子女谗妾，为诸侯妃姬，处梁之宫，梁王安得晏然而已乎？而将军又何以得故宠乎？”于是辛垣衍起，再拜谢曰：“始以先生为庸人，吾乃今日而知先生为天下之士也！吾请去，不敢复言帝秦！”秦将闻之，为却军五十里。
shì huì wèi gōng zǐ wú jì duó jìn bǐ jūn yǐ jiù zhào jī qín, qín jūn yǐn ér qù.
适会魏公子无忌夺晋鄙军以救赵击秦，秦军引而去。
yú shì píng yuán jūn yù fēng lǔ zhòng lián.
于是平原君欲封鲁仲连。
lǔ zhòng lián cí ràng zhě sān, zhōng bù kěn shòu.
鲁仲连辞让者三，终不肯受。
píng yuán jūn nǎi zhì jiǔ, jiǔ hān, qǐ, qián, yǐ qiān jīn wèi lǔ lián shòu.
平原君乃置酒，酒酣，起，前，以千金为鲁连寿。
lǔ lián xiào yuē:" suǒ guì yú tiān xià zhī shì zhě, wéi rén pái huàn shì nán jiě fēn luàn ér wú suǒ qǔ yě.
鲁连笑曰：“所贵于天下之士者，为人排患释难、解纷乱而无所取也。
jí yǒu suǒ qǔ zhě, shì shāng gǔ zhī rén yě.
即有所取者，是商贾之人也。
zhòng lián bù rěn wèi yě.
仲连不忍为也。
" suì cí píng yuán jūn ér qù, zhōng shēn bù fù jiàn.
”遂辞平原君而去，终身不复见。