“古之圣君贤相”的意思及全诗出处和翻译赏析

zēng guó fān jiè zǐ shū
曾国藩诫子书

yú tōng jí sān shí yú nián, guān zhì jí pǐn, ér xué yè yī wú suǒ chéng, dé xíng yī wú xǔ kě, lǎo dà tú shāng, bù shèng sǒng huáng cán nǎn.
余通籍三十余年，官至极品，而学业一无所成，德行一无许可，老大徒伤，不胜悚惶惭赧。
jīn jiāng yǒng bié, tè jiāng sì tiáo jiào rǔ xiōng dì.
今将永别，特将四条教汝兄弟。
yī yuē shèn dú ér xīn ān.
一曰慎独而心安。
zì xiū zhī dào, mò nán yú yǎng xīn yǎng xīn zhī nán, yòu zài shèn dú.
自修之道，莫难于养心；养心之难，又在慎独。
néng shèn dú, cè nèi xǐng bù jiù, kě yǐ duì tiān dì zhì guǐ shén.
能慎独，册内省不疚，可以对天地质鬼神。
rén wú yī nèi kuì zhī shì, zé tiān jūn tài rán.
人无一内愧之事，则天君泰然。
cǐ xīn cháng kuài zú kuān píng, shì rén shēng dì yī zì qiáng zhī dào, dì yī xún lè zhī fāng, shǒu shēn zhī xiān wù yě.
此心常快足宽平，是人生第一自强之道，第一寻乐之方，守身之先务也。
èr yuē zhǔ jìng zé shēn qiáng.
二曰主敬则身强。
nèi ér zhuān jìng chún yī, wài ér zhěng qí yán sù.
内而专静纯一，外而整齐严肃。
jìng zhī gōng fū yě chū mén rú jiàn dà bīn, shǐ mín rú chéng dà jì, jìng zhī qì xiàng yě xiū jǐ yǐ ān bǎi xìng, dǔ gōng ér tiān xià píng, jìng zhī xiào yàn yě.
敬之工夫也；出门如见大宾，使民如承大祭，敬之气象也；修己以安百姓，笃恭而天下平，敬之效验也。
cōng míng ruì zhì, jiē yóu cǐ chū.
聪明睿智，皆由此出。
zhuāng jìng rì qiáng, ān sì rì tōu.
庄敬日强，安肆日偷。
ruò rén wú zhòng guǎ, shì wú dà xiǎo, yī yī gōng jìng, bù gǎn dài màn.
若人无众寡，事无大小，一一恭敬，不敢怠慢。
zé shēn qiáng zhī qiáng jiàn, yòu hé yí hū? sān yuē qiú rén zé rén yuè.
则身强之强健，又何疑乎？三曰求仁则人悦。
fán rén zhī shēng, jiē dé tiān dì zhī lǐ yǐ chéng xìng, dé tiān dì zhī qì yǐ chéng xíng, wǒ yǔ mín wù, qí dà běn nǎi tóng chū yī yuán.
凡人之生，皆得天地之理以成性，得天地之气以成形，我与民物，其大本乃同出一源。
ruò dàn zhī sī jǐ ér bù zhī rén mín ài wù, shì yú dà běn yī yuán zhī dào yǐ bèi ér shī zhī yǐ.
若但知私己而不知仁民爱物，是于大本一源之道已悖而失之矣。
zhì yú zūn guān hòu lù, gāo jū rén shàng, zé yǒu zhěng mín nì jiù mín jī zhī zé.
至于尊官厚禄，高居人上，则有拯民溺救民饥之责。
dú shū xué gǔ, cū zhī dà yì, jì yǒu jué hòu zhī jué hòu jué zhī zé.
读书学古，粗知大义，既有觉后知觉后觉之责。
kǒng mén jiào rén, mò dà yú qiú rén, ér qí zuì qiè zhě, mò yào yú yù lì lì rén yù dá dá rén shù yǔ.
孔门教人，莫大于求仁，而其最切者，莫要于欲立立人、欲达达人数语。
lì rén dá rén zhī rén, rén yǒu bù yuè ér guī zhī zhě hū? sì yuē xí láo zé shén qīn.
立人达人之人，人有不悦而归之者乎？四曰习劳则神钦。
rén yī rì suǒ zhe zhī yī suǒ jìn zhī shí, yǔ rì suǒ xíng zhī shì suǒ yòng zhī lì xiāng chèn, zé páng rén wěi zhī, guǐ shén xǔ zhī, yǐ wéi bǐ zì shí qí lì yě.
人一日所着之衣所进之食，与日所行之事所用之力相称，则旁人韪之，鬼神许之，以为彼自食其力也。
ruò nóng fū zhī fù zhōng suì qín dòng, yǐ chéng shù shí zhī sù shù chǐ zhī bù, ér fù guì zhī jiā zhōng suì yì lè, bù yíng yī yè, ér shí bì zhēn xiū, yī bì jǐn xiù, hān huàn gāo mián, yī hū bǎi nuò, cǐ tiān xià zuì bù píng zhī shì, shén guǐ suǒ bù xǔ yě, qí néng jiǔ hū? gǔ zhī shèng jīng xián xiàng, gài wú shí bù yǐ qín láo zì lì.
若农夫织妇终岁勤动，以成数石之粟数尺之布，而富贵之家终岁逸乐，不营一业，而食必珍馐，衣必锦绣，酣豢高眠，一呼百诺，此天下最不平之事，神鬼所不许也，其能久乎？古之圣君贤相，盖无时不以勤劳自励。
wèi yī shēn jì, zé bì cāo xí jì yì, mó liàn jīn gǔ, kùn zhī miǎn xíng, cāo xīn wēi lǜ, ér hòu kě yǐ zēng zhì huì ér zhǎng jiàn shí.
为一身计，则必操习技艺，磨练筋骨，困知勉行，操心危虑，而后可以增智慧而长见识。
wèi tiān xià jì, zé bì yǐ jī yǐ nì, yī fū bù huò, yǐn wèi yú gū.
为天下计，则必已饥已溺，一夫不获，引为余辜。
dà yǔ mò zǐ jiē jí jiǎn yǐ fèng shēn ér jí qín yǐ jiù mín.
大禹、墨子皆极俭以奉身而极勤以救民。
qín zé shòu, yì zé yāo, qín zé yǒu cái ér jiàn yòng, yì zé wú láo ér jiàn qì, qín zé bó jì sī mín ér shén qí qīn yǎng, yì zé wú bǔ yú rén ér shén guǐ bù xīn.
勤则寿，逸则夭，勤则有材而见用，逸则无劳而见弃，勤则博济斯民而神祇钦仰，逸则无补于人而神鬼不歆。
cǐ sì tiáo wèi yú shù shí nián rén shì zhī dé, rǔ xiōng dì jì zhī xíng zhī, bìng chuán zhī yú zǐ zǐ sūn sūn, zé yú zēng jiā kě cháng shèng bù shuāi, dài yǒu rén cái.
此四条为余数十年人世之得，汝兄弟记之行之，并传之于子子孙孙，则余曾家可长盛不衰，代有人才。